Ο Γαληνός (2ος αι. μ. Χ.) στο έργο του για τα φάρμακα στις τοπικές παθήσεις με τίτλο «Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους», (έκδ. G. C. Kuehn, Galenus Opera Omnia, τόμ. ΧΙΙ, Λειψία 1824, ανατύπωση 1997, σελ. 895 κ. εξ.), αφιερώνει το έβδομο βιβλίο του στις παθήσεις του στόματος. Παρατηρεί ότι θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τις ιδιότητες των φαρμάκων, που χρησιμοποιεί σε κάθε πάθηση, «τη καθόλου γνώσει της δυνάμεως των φαρμάκων, οις χρήσθαι προσήκει καθ΄ έκαστον των παθών» (σελ. 895) και ακόμη σημειώνει ότι «αδύνατον γαρ εστι καλώς χρήσθαι φαρμάκω μη γινόσκοντα την δύναμιν αυτού, καθ΄ ην ενεργούν ωφελεί» (σελ. 897).
Προσθέτει ακόμη ότι θα πρέπει να γνωρίζει κανείς τα χαρακτηριστικά της φλεγμονής, ώστε να δώσει τα ανάλογα φάρμακα, «τις ουν η των φλεγμαινόντων εστί διάθεσις εγνώσθαι χρη πρότερον, ει μέλλομεν εξ αυτής ένδειξιν τινα των βοηθημάτων λήψεσθαι» (σελ. 895), τονίζοντας επί πλέον ότι η φλεγμονή γίνεται από την εισροή θερμού αίματος, «εξ επιρροής θερμού αίματος γίνεσθαι τας φλεγμονάς» (σελ. 896). Την εισροή αυτή ο γιατρός θα πρέπει να την αναστείλει, για να μην επεκταθεί σε κάποιο σημαντικό όργανο και προκαλέσει μεγάλη βλάβη, «όταν ημίν το πάν σώμα φαίνηται πληθωρικόν και κακόχυμον υπάρχον», και η αναστολή της φλεγμονής θα γίνει με τα θεραπευτικά μέσα «και γαρ φλεβοτομία και καθάρσει και κλυστήρσι και ασιτίαις» (σελ. 896).
Εάν υπάρχει περιορισμένη και όχι γενικευμένη φλεγμονή τότε θα χρησιμοποιηθούν τα τοπικά φάρμακα, «δια των τοπικών ίασις» (σελ. 896). Συγκεκριμένα στις φλεγμονές του στόματος θα χρησιμοποιηθούν τα λεγόμενα «στοματικά φάρμακα», τα οποία χαρακτηρίζεται ως εξής: «καλείται μεν ιδίως στοματικά τα προς σταφυλάς παρίσθμια και πάσας τας εν τω στόματι γινομένας εξαίφνης φλεγμονάς αρμόττοντα», (σελ. 928). Επισημαίνει ότι πολλά τέτοια φάρμακα έχουν παρασκευασθεί από τους ιατρούς, αναγράφοντας στη συνέχεια μερικές συνθέσεις από τους σημαντικούς εξ αυτών «εγώ δε κανταύθα των ενδόξων μνημονεύσω», όπως των Ανδρομάχου, Ηρα, Αρχιγένους, Κρίτωνος, Ασκληπιάδου, Μενεκράτους.
Ο Γαληνός παραθέτει σχετικά φάρμακα για τις παθήσεις του στόματος, όπως το «δια χυλού των συκαμίνων»[1] μετά μέλιτος (σελ. 900 κ. εξ.), στο οποίο παρασκεύασμα έβαζαν κρόκο, σμύρνα[2] ή χυλό όμφακος, ρου κ.ά. και καταθέτει το δικό του φάρμακο «ούτως ουν καγώ το δια του χυλού των χλωρών καρύων[3] εσκεύασα φάρμακον» (σελ. 904). Στη συνέχεια γράφει ότι όταν την πρώτη φορά επέστρεψε από την Αλεξάνδρεια στην πατρίδα του την Πέργαμο, «εγώ δ' ότε πρώτον εκ της Αλεξανδρείας επανήλθον εις την πατρίδα», καθώς πήγαινε σε ένα αγρό συνάντησε έναν κηπουρό με έντονη φλεγμονή του λαιμού, «υπό τε σταφυλής και παρισθμίων και αντιάδων πνιγόμενον», ο οποίος χρησιμοποιούσε φάρμακο για στοματικές πλύσεις «διακλύσματι μελικράτων[4], ρόδων ενεψημένων εν αυτώ», χωρίς όμως θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Ο Γαληνός σκέφθηκε να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά τον χυμό από τους φλοιούς των καρυδιών, ως φάρμακο για πλύσεις σε αυτές τις φλεγμονές της στοματικής κοιλότητος. Μάλιστα τονίζει ότι τη χρήση αυτή δεν την είδε σε κάποιον από τους δασκάλους του, ούτε γραμμένο κάπου, «ούτε ιδών τινα των διδασκάλων ούτε γεγραμμένον ευρών» (σελ. 904). Το σκεπτικό του Γαληνού ήταν ότι αφού οι ουσίες του χυλού των φλοιών των καρυδιών διαπερνούν το δέρμα και εισέρχονται βαθιά στα χέρια και το βάψιμο τους δεν εξαλείφεται εύκολα, «όπως αι χείρες βάπτονται των λεπιζόντων τα κάρυα τα χλωρά», τότε η λεπτόρρευστη αυτή ουσία θα εισχωρήσει στη φλεγμονή των αμυγδαλών και θα θεραπεύσει τον ασθενή. Τον χυμό αυτό, αφού πρώτα τον ανέμιξε με ίδια ποσότητα μέλιτος για να έχει ευχάριστο γεύση και το συμπύκνωσε θερμαινόμενο «μέχρι συστάσεως μελιτώδους, τον έδωσε στον ασθενή να κάνει γαργαρισμούς (σελ. 906). Ο Γαληνός παρατήρησε ότι γρήγορα ο κηπουρός θεραπεύτηκε από την φλεγμονή και στη συνέχεια δοκίμασε το φάρμακο αυτό σε πολλούς ακόμη ασθενείς, «θεασάμενος δε ταχίστην την ωφέλειαν ακολουθούσαν αυτώ (τον κηπουρό), βέλτιον ηγησάμην επί πολλών πειραθήναι» (σελ. 906), ακόμη τον χρησιμοποίησε και σε παιδιά «παιδίοις τε χρήσιμον» (σελ. 907). Μάλιστα παρατηρεί ότι το φάρμακό του αυτό για τις φλεγμονές της στοματικής κοιλότητος είναι πιο αποτελεσματικό από εκείνα με τον χυλό μούρων ή βατομούρων (σελ. 908).
Διαβάζοντας το κεφάλαιο αυτό στο σχετικό έργο των Απάντων του Γαληνού και την ακολουθούμενη θεραπευτική του αγωγή, σκεφθήκαμε να διαπιστώσουμε σε αποικίες μικροβίων τυχόν επίδρασή του χυμού των φλοιών των καρυδιών, που είχε συλλεχθεί μετά τη σχετική επεξεργασία τους σε φαρμακευτικό ιγδίο. Σε συνεργασία με τον ιατρό μικροβιολόγο κ. Βασ. Παπανδρέου (Φειδιππίδου 53, Αθήνα) σε 10 τρυβλία, όπου είχαν αναπτυχθεί αποικίες χρυσίζοντος σταφυλοκοκόκκου (4) και αποικίες κολοβακτηριδίου (6) ενσταλάχθηκε σταγόνα από τον χυμό φλοιών καρυδιών, που είχε ΡΗ αλκαλικό, ενώ σε άλλη θέση για σύγκριση τέθηκε σταγόνα φυσιολογικού ορού και σε άλλη δίσκος του Augmentin. Παρατηρήθηκε καταστροφή των μικροβίων τόσο στην περιοχή του εξεταζομένου υγρού εκ των φλοιών καρυδιών, όσο και σε εκείνη του Augmentin, ενώ στην περιοχή του φυσιολογικού ορού ουδεμία υπήρξε μεταβολή (βλ. σχετική εικόνα).
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Ο Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής, Ι, 126, σημειώνει ότι ο χυλός του καρπού «μιγέντος δε αυτώ ολίγου μέλιτος ποεί προς ρεύματα και νομάς και παρίσθμια φλεγμαίνοντα». Μάλιστα προστίθεται ότι «επιτείνεται δε και η δύναμις αυτού παραμιγείσης στυπτηρίας σχιστής και κηκίδος και κυπέρου και σμύρνης και κρόκου, έτι δε και μυρίκης καρπού και ίριδος και λιβανωτού». Pedanii Dioscuridis Anazarbei, De materia medica libri quinque, έκδ. Max Wellmann, ed. 3, Weidemann, Hldesheim, 1999, τόμ. 1, σελ. 115.
[2] Για τις ιδιότητες του κρόκου και της σμύρνας ο Γαληνός γράφει στο «Περί της των απλών φαρμάκων κράσεως και δυνάμεως Βιβλίον Η΄», έκδ. G.C. Kuehn, Galenus Opera Omnia, ανατύπωση Georg Olms Verlag, Hildeshein, Zurich, New York 1997, τόμ. 12, σελ. 48 και 127. Βλ. επίσης Διοσκουρίδου, Περί ύλης ιατρικής, ό. π., Ι, 26 και 64 αντίστοιχα.
[3] «Περί καρύων» ο Γαληνός γράφει και στο έργο του «Περί της των απλών φαρμάκων κράσεως και δυνάμεως Βιβλίον Η΄», στο οποίο σημειώνει την δική του πρακτική για τα φλούδια των καρυδιών «ημείς δε και εθλίβοντες αυτά και τον χυλόν ομοίως τω των μόρων τε και βάτων έψοντες συν μέλι στοματικώ χρώμεθα φαρμάκω, κι προς τάλλα πάντα, προς άπερ αρμόττουσιν οι προειρημένοι χυλοί», (G.C. Kuehn, τόμ. 12, σελ. 13-14).
[4] Διάκλυσμα = υγρό για πλύσεις στόματος, μελίκρατον=μέλι με νερό.
[5] Τις αντιμικροβιακές ιδιότητες των φλοιών του καρυδιού επιβεβαίωσε σε προσωπική επικοινωνία ο ομ. Καθηγητής της Φαρμακογνωσίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Σκ. Φιλιάνος.
Σε συνεργασία με την Αλ. Οικονομοπούλου
Πανελλήνιο Ιατρικό Συνέδριο
Αθήνα, Μάιος 2006
.jpg)
 στο έργο του για τα φάρμακα στις τοπικές παθήσεις με τίτλο «Περί συνθέσεως φαρμάκων των κατά τόπους», (έκδ. ...){kind=link}