Η Τσαπουρνιά και οι χρήσεις της!

Τσαπουρνιά ή Prunus spinosa 
Το δέντρο ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών (Rosaceae) και το βρίσκουμε στις άκριες των μονοπατιών και στα δάση. Βρίσκεται σε όλη την Ευρώπη και έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ασία, και την Αφρική. Είναι στενός συγγενής με τη δαμασκηνιά, και πολλές φορές συγχέεται.
H λατινική ονομασία για την άγρια δαμασκηνιά ήταν (Prunus insititia) αλλά στα περισσότερα μέρη της Ευρώπης είναι γνωστή ως Blackthorn. Είναι ένας φυλλοβόλος μεγάλος θάμνος ή μικρό δέντρο που φτάνει έως και τα 5 μέτρα σε ύψος, με σκούρο φλοιό και πυκνά αγκαθωτά κλαδιά. Τα φρούτα του που ονομάζονται "τσάπουρνα", μοιάζουν με τα δαμάσκηνα αλλά είναι μικρότερα και στρογγυλά.

Έχουν κι'αυτά μωβ-μπλε χρώμα, αλλά ωριμάζουν αργότερα το φθινόπωρο. Η συγκομιδή τους γίνεται μετά τα πρώτα κρύα. Τα αγριοδαμάσκηνα συλλέγονται όταν πέσει ο πρώτος πάγος, όπου τότε, μαλακώνουν και παίρνουν γλυκύτερη γεύση. Οι άγουροι καρποί είναι πολύ ξινοί και στυφοί. Το δέντρο ανθίζει στις αρχές της άνοιξης, τα λουλούδια του είναι μικρά με πέντε πέταλα και ελαφρώς κρεμ, είναι ερμαφρόδιτα και η επικονίαση γίνεται από τα έντομα.

Συχνά, επίσης, συγχέεται με τις δαμασκηνιές Cherry Plum (Prunus cerasifera) ειδικά στις αρχές της άνοιξης, αν και η δεύτερη ξεκινά την ανθοφορία της κάπως νωρίτερα από την Τσαπουρνιά. Μπορούμε να διακρίνουμε τις διαφορές από το χρώμα του άνθους, όπου είναι κρεμ της Τσαπουρνιάς, και λευκό της Prunus cerasifera. Επίσης το φθινόπωρο από το χρώμα των φρούτων που είναι μαύρο της Τσαπουρνιάς, και κίτρινο ή κόκκινο της Prunus cerasifera.

Ωφέλιμα μέρη:οι καρποί,τα άνθη και τα φύλλα, ο κορμός.

Παραδοσιακές χρήσεις: 

Με τα φρούτα στην Ευρώπη φτιάχνουν κρασιά και λικέρ, όπως και με τα κράνια. Ο χυμός των καρπών χρησιμοποιείται στην κατασκευή ποτών, για τον χρωματισμό και την ένταση της γεύσης, ενώ σε πολλές περιοχές της Βρετανίας κατασκευάζουν ένα είδος gin από τα τσάπουρνα. Το κρασί των τσάπουρνων εκτιμάται πολύ σε πολλές περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης. Στην Ισπανία στη Χώρα των Βάσκων αλλά και άλλες γειτονικές περιοχές, παράγουν ένα δημοφιλές λικέρ που ονομάζεται patxaran. Το Patxaran γίνεται με διαβροχή σε αλκοόλ τσάπουρνων, γλυκάνισου, βανίλιας και άλλων συστατικών. Το αποτέλεσμα είναι ένα γλυκό σκούρο κόκκινο ποτό με περιεκτικότητα σε αλκοόλη περίπου 25-30%

Το Patxaran που ήταν αρχικά ένα σπιτικό λικέρ της Ναβάρας έγινε δημοφιλές από τα τέλη του 19ου αιώνα όπου άρχισε να διακινείται και εμπορικά με διάφορες ετικέτες.

Χρήσεις στη μαγειρική:
Τα φρούτα μπορούν να καταναλωθούν ωμά ή μαγειρεμένα, να γίνουν σιρόπι, ζελέ, και λικέρ, να γίνουν μαρμελάδα, ή να διατηρηθούν στο ξύδι και να χρησιμοποιηθούν στη μαγειρική. Ο πολτός από τα τσάπουρνα ταιριάζει στα κρέατα κυνηγιού για αρωματισμό και δέσιμο της σάλτσας. Η μαρμελάδα και το σιρόπι από τα φρούτα μπορούν να βρίσκονται στο σπίτι για να χρησιμοποιηθούν στη ζαχαροπλαστική, αλλά και για θεραπευτικούς λόγους .

Άλλες χρήσεις:
Ο χυμός θεωρείται ότι αποτοξινώνει και καθαρίζει το αίμα, είναι τονωτικός σε περιπτώσεις απώλειας βάρους, και τα φύλλα πίνονται σαν τσάι.
Τα φύλλα της τσαπουρνιάς μοιάζουν με τα φύλλα τσαγιού, και γι'αυτό παλιότερα χρησιμοποιήθηκαν σαν υλικό νόθευσής του.
Στο φυτό αποδίδονται στυπτικές, τονωτικές, καθαρτικές, διουρητικές, και αντιπυρετικές ιδιότητες.
Το τσάι των λουλουδιών είναι καθαρτικό, και στυπτικό, κατάλληλο για εντερικές και στομαχικές δυσλειτουργίες. Από την παράδοση θεωρείται ότι ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση και αποτρέπουν την καταρροή στα κρυώματα.
Τα λουλούδια λιγότερο και οι καρποί περισσότερο περιέχουν κουμαρίνες, γλυκοσίδες και φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια, λίγα ζάχαρα, ταννίνες, φυτικά οξέα όπως μηλικό οξύ, βιταμίνη C, πηκτίνες, γόμες και ρητίνες.
Το έγχυμα των λουλουδιών θεωρείται καθαρτικό, διουρητικό, κατάλληλο σε προβλήματα των νεφρών και την αδυναμία του στομάχου.
Τα λουλούδια της, σαν ρόφημα ή έκχυμα, καθαρίζουν τον οργανισμό, βοηθούν στη θεραπεία της διάρροιας, των κολικών, του βήχα και των πνευμονικών παθήσεων, ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση.
Τα πράσινα φύλλα είναι καλό ρόφημα για τη θεραπεία του πονόλαιμου.
Το αφέψημα των φρούτων που είναι στυπτικό βοηθά στη γαστρεντερίτιδα.
Το ξύλο του δέντρου είναι ανθεκτικό,και χρησιμοποιείται για λαβές εργαλείων και πασσάλους, ενώ καίγεται χωρίς να βγάζει πολύ καπνό. 

Πολλά φυτά χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για τις φυσικές χρωστικές τους- και μέσα σ'αυτά και η Τσαπουρνιά- (π.χ.φλαβονοειδή, καροτενοειδή, χλωροφύλλη κ.λπ.) και χρησιμοποιούνται για το χρωματισμό τροφίμων σε αντικατάσταση άλλων συνθετικών ουσιών. Σε κείμενα του Μεσαίωνα αναφέρεται ότι ο φλοιός της τσαπουρνιάς χρησιμοποιήθηκε για την παρασκευή μελάνης. Με το χυμό των καρπών παρήγαγαν ένα γλυκό μωβ χρώμα που έβαφαν τα λινά υφάσματα. (Η βαφή ως μεταμορφωτική τέχνη, δεν ήταν μακριά από την μαγεία, και ορισμένες από τις μυστικές συνταγές της αλχημείας είναι στην πραγματικότητα συνταγές για βαφές και χρωστικές ουσίες ).

Η δαμασκηνιά είναι αρχαίο δέντρο και αναφέρεται από τον Θεόφραστο σαν προύμνη. Ανήκει στην οικογένεια ροδίδες και είναι αδελφικό δέντρο με την κορομηλιά. To γένος Prunus αποτελείται από πολυάριθμα είδη, μεταξύ των οποίων και πολλά καρποφόρα δένδρα, όπως τις ροδακινιές, τις κερασιές, τις δαμασκηνιές κ.ά. Καλλιεργούνται άλλες φορές για τα φρούτα τους και άλλες φορές για το φύλλωμά τους που το φθινόπωρο αποκτά έντονα κόκκινα και κίτρινα χρώματα. Αναπτύσσονται σε ηλιόλουστα και μέτρια υγρά εδάφη, και κάποια είδη και σε ημισκιαζόμενες θέσεις. Πολλαπλασιάζονται κυρίως με εμβόλια και λιγότερο με μοσχεύματα. Κάποιες ποικιλίες έχουν γλυκά φρούτα που μπορούν να καταναλωθούν φρέσκα, ενώ άλλες "στυφά" και χρησιμοποιούνται μόνο για μαρμελάδες ή συχνότερα τις βρίσκουμε σαν διακοσμητικά δέντρα σε δρόμους και κήπους.

(1)Η Prunus cerasifera είναι ένα είδος δαμασκηνιάς γνωστής με τα ονόματα Cherry Plum και myrobalan δαμάσκηνο.

Σημείωση: Έχετε υπόψη σας ότι δεν είναι ασφαλές να συλλέγουμε καρπούς που μοιάζουν με ότι είδαμε σε φωτογραφίες. Η σωστή ταυτοποίηση ενός φυτού απαιτεί εμπειρία, και η ταξινόμησή του απαιτεί σύγκριση με καλά τεκμηριωμένο υλικό και εξειδικευμένες γνώσεις. Οι πληροφορίες που περιέχει το κείμενο έχουν σκοπό την ενημέρωση και δεν δίνονται για να αντικαταστήσουν τις συμβουλές του ιατρού σας ή άλλου ειδικού υγείας.

Το είδα: epistrofi-sti-fysi.blogspot.gr