Η Θεραπευτική Ικανότητα της Τροφής- από τον Ιπποκράτη στο σήμερα.

"Η Θεραπευτική Ικανότητα της Τροφής- από τον Ιπποκράτη στη Μοντέρνα Επιστήμη" 
Ελένη Τσιομπάνου Ειδική Παθολόγος, Ειδική Ανακουφιστικής Ιατρικής Διπλωματούχος Διατροφικής Ιατρικής Πανεπιστημίου Surrey Μ. Βρετανίας, Διπλωματούχος Ιστορίας της Ιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών 

Η Ιπποκρατική συλλογή (Corpus Hippocraticum) αποτελείται από εξήντα βιβλία. Είναι η πρώτη γραπτή απόδειξη της σημασίας που δίνανε οι Ιπποκρατικοί ιατροί στη θεραπευτική ικανότητα της διατροφής και του τρόπου ζωής εν γένει. Για περισσότερα από 2,500 χρόνια, αυτές οι απόψεις επηρέασαν την άσκηση της ιατρικής. Στη μελέτη μου συνδύασα λογοτεχνική και ιστορική έρευνα με επιστημονικές έρευνες στον τομέα της βιοϊατρικής και της διατροφικής επιστήμης. Σκοπός μου ήταν η καταγραφή και η καλύτερη κατανόηση των μεθόδων πρόληψης και αξιολόγησης της αιτιολογίας, παθογένεσης και θεραπείας των ασθενειών με βάση τη διατροφή. Έδωσα ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του χρησιμοποιούσαν την τροφή ως φάρμακο, ούτως ώστε να προσθέσω μια αντικειμενική άποψη στο κύρος του Ιπποκράτη, προωθώντας το συνδυασμό ιστορικής και διατροφικής έρευνας. Η προσεκτική αξιολόγηση των επιχειρημάτων που παρουσιάζονται στο Corpus επιτρέπει να αντληθούν διδάγματα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το σύγχρονο γιατρό, νοσηλευτή, φαρμακοποιό και άλλο επαγγελματία υγείας για να βοηθήσει τους ασθενείς του. Επιπλέον, ο κάθε άνθρωπος που ενδιαφέρεται να βρει τρόπους να βοηθήσει τον εαυτό του να βελτιώσει την υγεία του μπορεί να βρει βοήθεια σ’ αυτές τις αρχαίες γνώσεις. Ηταν οι Ιπποκρατικοί γιατροί οι πρώτοι που άσκησαν τη Διατροφική Ιατρική με συστηματικό τρόπο; Ολοι γνωρίζουν το περίφημο ρητό που αποδίδεται στον Ιπποκράτη “Κάνε την τροφή το φάρμακό σου και το φάρμακό σου την τροφή σου”. Καθώς και το περίφημο ”Ωφελέειν ή μη βλάπτειν”. Οι γιατροί όλων των εποχών χρησιμοποίησαν αυτούς τους αφορισμούς καθώς και άλλους για να διδάξουν και να εμπνεύσουν ο ένας τον άλλο. Αυτό όμως που μπορούμε επιπλέον να χρησιμοποιήσουμε στη σημερινή μοντέρνα ιατρική είναι η εξαιρετική σημασία που έδινε ο Ιπποκράτης στη δίαιτα του κάθε ανθρώπου που τον συμβουλευόταν. Ακόμα και στον όρκο που έπαιρναν οι μαθητές του πριν να σπουδάσουν ιατρική κοντά του, τον περίφημο Ιπποκρατικό Ορκο, έγραψε: ‘θα χρησιμοποιήσω διαιτητικά μέτρα για να βοηθήσω τους ασθενείς, ανάλογα με την ικανότητα και την κρίση μου’. 

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα, η λέξη δίαιτα είχε πολύ πιο ευρεία έννοια από τη σημερινή, σήμαινε ‘τον τρόπο ζωής’. 
Συμπεριλάμβανε: τροφή και ποτό, φυσική άσκηση, λουτρά και εντριβές, ηλιοθεραπεία, ύπνο και σεξουαλική πρακτική, ‘πάθη της ψυχής’, συνήθειες και γενικά ό,τι είχε να κάνει με το πώς ζούσε ο άνθρωπος τη ζωή του. Σύμφωνα με τη φυσιολογική θεωρία που αναλύεται στο ‘Περί Διαίτης’ η υγεία είναι αποτέλεσμα ισορροπίας ανάμεσα στη φωτιά και το νερό, από τα οποία αποτελείται το ανθρώπινο σώμα. Η επίδραση των τροφών, των ποτών και των σωματικών ασκήσεων εξετάζονται με βάση αυτή τη θεωρία. Ο συγγραφέας τονίζει πώς η εξακρίβωση των ιδιοτήτων των τροφών είναι μια περίπλοκη διαδικασία. Δεν πρέπει κανείς να τις κρίνει από τη γεύση τους, όπως το πόσο γλυκές, αλμυρές ή ξινές είναι. Κάθε τροφή έχει κρυφές, εσωτερικές ιδιότητες οι οποίες διαφέρουν από τις άμεσα εμφανείς. Ο συγγραφέας περιγράφει τις διάφορες τροφές με λεπτομέρεια, διακρίνοντάς τες σε κατηγορίες ανάλογα με την ικανότητά τους να θερμαίνουν και ψυχραίνουν, να ξηραίνουν και υγραίνουν, καθώς και κατά το πόσο υπακτικές, δεσμευτικές, διουρητικές και στυπτικές είναι. Στο ‘Περί Διαίτης’ καθώς και σε άλλα βιβλία του Corpus Hippocraticum, ο Ιπποκρατικό συγγραφέας αναλύει μια σειρά παραγόντων που επηρεάζουν τις ιδιότητες των τροφών: 
 τίς συνθήκες κάτω από τις οποίες αναπτύσσονται τα φυτά και τα ζώα, 
 πως όσο πιο φρέσκιες τόσο πιο ‘δυνατές’ είναι και 
 πώς ο τρόπος συλλογής, προετοιμασίας τους και η διαδικασία μαγειρέματός τους αλλάζει τις ιδιότητες των τροφών. 

Ο συγγραφέας λέει πώς οι τροφές στη φυσική τους μορφή έχουν διαφορετικές ιδιότητες από αυτές που τροποποιούνται με την ‘ανθρώπινη τέχνη’. Λέει λοιπόν πως οι κλιματολογικές συνθήκες καθορίζουν το περιεχόμενο και την πυκνότητα της θρεπτικής αξίας των τροφών. Τροφές που προέρχονται από ξηρές περιοχές περιέχουν λιγότερο νερό και η συγκέντρωση των θρεπτικών συστατικών τους είναι υψηλότερη. Οι άνθρωποι που χρειάζονται να δυναμώσουν πρέπει να τρώνε τροφές που προέρχονται περιοχές με ξηρό κλίμα. Με αυτό τον τρόπο δε θα χρειάζονται να τρώνε μεγάλη ποσότητα τροφών και δε θα υποφέρουν τόσο κατά την περίοδο ανάρρωσης. Παράλληλα με τις θεραπευτικές ιδιότητες των τροφών, ο Ιπποκράτης εξετάζει πώς ατομικά χαρακτηριστικά μπορούν να επηρεάσουν την ξεχωριστή αντίδραση του κάθε ανθρώπου στις διάφορες τροφές και ποσότητες τροφής. 
Στην ‘Αρχαία Ιατρική’, ο συγγραφές τονίζει πως δεν πρέπει να διακρίνουμε την κάθε τροφή ως καλή ή κακή, αλλά πρέπει να λέμε πως παράγει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, σε ορισμένη ποσότητα ή συγκέντρωση. Οι τροφές που δεν έχουν καμία θρεπτική αξία δεν μπορούν να κάνουν ούτε καλό ούτε κακό, αλλά θεωρούνται αδύναμες. 

Οι τροφές που δεν είναι κατάλληλες για ένα άτομο προκαλούν μια ποικιλία από δυσάρεστα συμπτώματα, όπως για παράδειγμα πόνο. Τα συμπτώματα αυτά είναι το αποτέλεσμα δράσης των τροφών σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος. Για παράδειγμα, το κρασί επηρεάζει κυρίως το νευρικό σύστημα. Κάθε τροφή προκαλεί την απελευθέρωση στοιχείων του σώματος, που ο συγγραφέας αποκαλεί «χυμούς». Οι επιδράσεις της τροφής στο σώμα εξαρτάται από την ποσότητα και τη δύναμη των αποδεσμευθέντων «χυμών», μερικοί από τους οποίους έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο από ό,τι άλλοι. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το τυρί και το κρασί ως παράδειγμα, για να περιγράψει τα παραπάνω. Εξηγεί ότι το τυρί μπορεί να θεωρηθεί βλαβερή τροφή μόνο για μερικούς ανθρώπους. Σε αυτούς τους ανθρώπους η κατανάλωση του τυριού προκαλεί συμπτώματα, μέσω της απελευθέρωσης εσωτερικών χυμών, οι οποίοι έχουν επηρεάζουν αρνητικά διάφορα στοιχεία του σώματος. 
Γράφει λοιπόν: ‘Δεν αρκεί απλά να μάθει κανείς ότι το τυρί είναι κακή τροφή, καθώς προκαλεί πόνο σε κάποιον που τρώει μια μεγάλη ποσότητα από αυτό. Πρέπει να γνωρίζει τί είναι αυτός ο πόνος, οι λόγοι που εμφανίζεται, και ποιο είναι το στοιχείο στον οργανισμό που υφίστανται επιβλαβή επίδραση. Διότι υπάρχουν πολλά άλλα βλαβερά τρόφιμα και ποτά, τα οποία επηρεάζουν τον άνθρωπο με διάφορους τρόπους. Θα ήθελα λοιπόν να δώσω ένα παράδειγμα στο σημείο αυτό και να το θέσω ως εξής: αδιάλυτο κρασί, το οποίο καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες, παράγει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα σε έναν άνθρωπο. Οποιος γνωρίζει όλα αυτά, συνειδητοποιεί ότι είναι η δύναμη του κρασιού και πως το κρασί ευθύνεται για οτιδήποτε σύμπτωμα, και είναι γνωστά ποια μέρη του σώματος το κρασί επηρεάζει περισσότερο. Τέτοια ακρίβεια γνώσης θέλω να έχω σε κάθε περίπτωση. Για να χρησιμοποιήσω το προηγούμενο παράδειγμα: το τυρί δε βλάπτει το ίδιο όλους τους ανθρώπους. Μερικοί μπορούν να φάνε μεγάλη ποσότητα χωρίς τον παραμικρό πόνο, αντιθέτως αυτοί με τους οποίους συμφωνεί με το σώμα τους, δυναμώνουν με θαυμάσιο τρόπο. Άλλοι όμως εμφανίζουν άσχημα αποτελέσματα. Επομένως, η σωματική κατάσταση αυτών των ανθρώπων διαφέρει και η διαφορά έγκειται στο συστατικό του σώματος το οποίο είναι εχθρικό προς το τυρί, και το οποίο εκλύεται και αναδεύεται για δράση υπό την επιρροή του τυριού. Εκείνοι στους οποίους χυμός τέτοιου είδους υπάρχει σε μεγαλύτερη ποσότητα και ασκεί μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στο σώμα φυσικά υποφέρουν εντονότερα. Αλλά αν το τυρί ήταν κακό για τον ανθρώπινο οργανισμό χωρίς εξαίρεση, θα έβλαπτε τους πάντες. Αυτός που ξέρει τις παραπάνω αλήθειες δεν πρόκειται να πέσει στα ακόλουθα σφάλματα…’ 

Στο Corpus Hippocraticum περιγράφονται πολλές άλλες τροφές και οι ιδιότητές τους: το κριθάρι, σιτάρι, μήλα, σύκα, κρασί, μέλι και άλλες. Όλες αυτές οι πληροφορίες σκοπό τους είχαν να βοηθήσουν τον ιατρό, αλλά και τον λαϊκό να ρυθμίσει τη διατροφή του κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρήσει και να αποκαταστήσει την υγεία του. Η Διατροφική Τέχνη αποτελούσε προφανώς ένα μεγάλο κομμάτι της Ιατρικής Τέχνης. Η αιτιολογία των νόσων αποδίδονταν είτε στην υπερβολική κατανάλωση τροφών ή την έλλειψή τους, είτε στα εσωτερικά σωματικά χαρακτηριστικά ή εξωτερικές αιτίες (όπως τραύματα). Αυτές είναι άβολες ιδέες για τον σύγχρονο άνθρωπο, του οποίου ο τρόπος ζωής φαίνεται συχνά να ευθύνεται για τις ασθένειές του. Ωστόσο, η Ιπποκρατική προσέγγιση αποδεικνύεται όλο και περισσότερο σημαντική για τη σύγχρονη ιατρική, καθώς συνειδητοποιεί τις ευθύνες της και τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει στον κάθε άνθρωπο που θέλει να βοηθήσει στη θεραπεία του με την αλλαγή και την προσαρμογή της δίαιτάς του και του τρόπου ζωής του. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να μην είναι εύκολη, αλλά είναι ενδυναμωτική για τα άτομα που θέλουν να αναλάβουν πρωτοβουλία για τη βελτίωση της υγείας τους. Ο γιατρός είναι απαραίτητος για να βοηθήσει τον ασθενή να βρει τί αλλαγές πρέπει να κάνει στην καθημερινή ζωή του. Όμως το βάρος της ευθύνης πέφτει στο άτομο που καλείται να ακολουθήσει τις οδηγίες. Αυτό απαιτεί ένα είδος προσπάθειας διαφορετικό από αυτό που χρειάζεται για να ακολουθήσει κανείς μια φαρμακευτική αγωγή. 

www.ethnopharmacology.gr

Πολλοί έχουν απορρίψει και το ξινό και έχουν επιλέξει το αλμυρό και το γλυκό. Έτσι έχει χαθεί η ισορροπία. 
Ο Ιπποκράτης τόνιζε την ισορροπία, επηρεασμένος από τον πατέρα της ελληνικής ιατρικής τον γιατρό Αλκμαίωνα.
Αυτός θεωρείται η κορυφή της ελληνικής ιατρικής γιατί πρώτος αυτός ασχολήθηκε με την ανατομία και φυσιολογία και διατύπωσε ως εξής τις αντιλήψεις του για την υγεία και την αρρώστια, που υιοθέτησε και ο Ιπποκράτης:

«Εκείνο που διατηρεί την υγεία είναι ισομερής κατανομή και ακριβής μείξη μέσα στο σώμα των δυνάμεων (= ισονομία) του ξηρού, του υγρού, του κρύου, του γλυκού, του πικρού, του ξινού και του αλμυρού.

Την Αρρώστια την προκαλεί η επικράτηση του ενός (=μοναρχία). Η θεραπεία επιτυγχάνεται με την αποκατάσταση της διαταραχθείσας ισορροπίας, με τη μέθοδο της αντίθετης από την πλεονάζουσα δύναμη».
Οι αντιλήψεις αυτές τις βρίσκουμε ακέραιες στον Ιπποκράτη. Η ακριβής μίξη, η ισονομία, η συμμετρία, η αρμονία, βρίσκονται στη βάση των δογμάτων των Πυθαγορείων και του Ιπποκράτη.

Γράφει χαρακτηριστικά ο Ιπποκράτης:
"Μέσα στον άνθρωπο υπάρχει και το πικρό και το αλμυρό, το γλυκό, το ξινό, το στυφό και το άνοστο και τα συστατικά αυτά όταν αναμειγνύονται και ενώνονται μεταξύ τους, ούτε φαίνονται ούτε βλάπτουν τον άνθρωπο. Όταν όμως κάποιο απ΄ όλα διαχωριστεί και μείνει μόνο του τότε φαίνεται να προκαλεί βλάβη".

Αν τρώμε πολλά γλυκά και υδρογονάνθρακες και έχει γίνει το σώμα μας σοκολάτα και Ζαχαροπλαστείο, έχει επέλθει ανισορροπία. Η επικράτηση των γλυκών σε βάρος του πικρού θα το πληρώσουμε και μάλιστα ακριβά. Οι όγκοι είναι γεμάτοι από ζάχαρη.
Αυτό απέδειξε ο Warburg. Το 2001 ένα ιατρικό συνέδριο στην Καρλσρούη της Γερμανίας, επιβεβαίωσε την παροιμία: «ότι είναι πικρό στο στόμα, είναι καλό στο στομάχι».
Τονίστηκε ότι οι πικρές ουσίες, συμβάλλουν αποφασιστικά στη συνολική διαδικασία της πέψης.
Οι κινήσεις του στομάχου και του εντέρου εντείνονται και επιταχύνεται η προώθηση της τροφής. Διεγείρουν την έκκριση χολής και παγκρέατος, βελτιώνουν την πέψη των λευκωμάτων, πρωτεϊνών και λιπών.

Μειώνεται η αίσθηση του φουσκώματος και εμποδίζονται οι διαδικασίες ζύμωσης και σήψης που συντελούνται στο έντερο. Μέσω της βελτίωσης απορρόφησης της βιταμίνης Β12, οι πικρές ουσίες υποστηρίζουν την παραγωγή αίματος, προάγουν την απορρόφηση των λιποδιαλυτών στοιχείων, όπως και του σιδήρου. Οι πικρές ουσίες υποστηρίζουν και τη δημιουργία βάσεων (αλκαλικό υψηλό ΡΗ) στον οργανισμό. Και δρουν μ΄ αυτό τον τρόπο ενάντια στην υπεροξείδωση του αίματος.

Σε περίπτωση συστηματικής λήψης των πικρών ουσιών:
1) δυναμώνει το συκώτι
Το συκώτι θέλει πικρά για να λειτουργήσει. Η χολή που παράγεται στο συκώτι είναι πικρή. Πως λοιπόν θα έχουμε παραγωγή πρώτης ποιότητας χολής, να διαλύει τα λίπη, αν δεν τρώμε πικρά;
Τροφοδοτώντας με ζάχαρη το συκώτι δεν παράγουμε πικρή χολή.
2) Βελτιώνεται ο μεταβολισμός και με τον τρόπο αυτό μειώνεται και η χοληστερίνη.
Με τα πικρά μειώνονται και οι τιμές του σακχάρου. Ο καθένας το καταλαβαίνει. Το σάκχαρο προέρχεται από την κατάχρηση υδατανθράκων, όχι από την κατάχρηση πικρών ουσιών και η θεραπεία γίνεται με τα αντίθετα, έλεγε ο Ιπποκράτης.