Το "άγνωστο" βότανο σαμπούκος ή ζαμπούκος!

ΣΑΜΠΟΥΚΟΣ (ELDER EUROPEAN)
Περιγραφή: Ο σαμπούκος είναι μικρό φυλλοβόλο δένδρο. Ο φλοιός του κορμού είναι ανοιχτόχρωμος με σχισμές και λευκά φακίδια. Έχει φύλλα μεγάλα, πράσινα θαμπά, με 5 λογχοειδή οδοντωτά φυλλάρια, άνθη μικρά λευκοκίτρινα, πολύ μυρωδάτα κατά μεγάλα απλωτά σκιάδια. Οι καρποί του είναι μικρές μαύρες ράγες. Η λαϊκή παράδοση χαρακτηρίζει τον Σαμπούκο ως πλήρες Φαρμακείο λόγω των αναρίθμητων θεραπευτικών και προφυλακτικών του ιδιοτήτων. 

Τα μέρη που χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς είναι ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα φύλλα.Τα άνθη του βγαίνουν σε ταξιανθίες όπως και οι καρποί, είναι ερμαφρόδιτα και έχουν ευχάριστη μυρωδιά που οφείλεται στο πλούσιο αιθέριο έλαιο που περιέχουν. Τα μικρά του φρούτα είναι σκούρα, σχεδόν μαύρα όταν είναι ώριμα.

Ο Σαμπούκος (Sambucus nigra) είναι επίσης γνωστός ως Ζαμπούκος, Σαμβυξ, Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά, Αφροξυλάνθη, Ακταία, Βούζια, Φροξυλιά, Φροξινάνθη. Πρόκειται για μία ομάδα 30 περίπου φυτών που ευδοκιμούν σε εύκρατες και υποτροπικές περιοχές του Βορείου κυρίως ημισφαιρίου. Χρήσιμα τμήματα του Σαμπούκου είναι τα φύλλα, τα άνθη και οι καρποί του.

Οι Άγγλοι αποκαλούν το δέντρο “elder” και τον καρπό του “elderberry”. Κάποια άλλα από τα πολλά του ονόματα είναι: Elderberry, Sambucus nigra, Ellanwood, Holunder, Πρεσβύτερος αλλά συχνότερα καλείται Γέροντας. Ανήκει στην οικογένεια Caprifoliaceae.
Ο Γέροντας (Sambruca nigra) είναι ένα κοινό δέντρο στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρώπη, και έχει πολιτογραφηθεί σε πολλά μέρη του κόσμου.

Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεια ο Σαμπουκος χρησιμοποιείται κυρίως για την αντιμετώπιση της γρίπης και των συμπτωμάτων της. Δύο ανεξάρτητες κλινικές έρευνες που δημοσιεύτηκαν το 2004, έδειξαν πως η κατανάλωση Σαμπούκου μειώνει σημαντικά τόσο τα συμπτώματα όσο και το χρόνο ανάρρωσης από τη γρίπη (τόσο τύπου Α όσο και τύπου Β).
Ο Σαμπούκος περιέχει το περισσότερο νιτρικό κάλιο σε σχέση με οποιοδήποτε βότανο και είναι πλούσιος σε πολλές βιταμίνες (κυρίως Α, Β, C). Τον 17ο αιώνα ήταν δημοφιλές γιατρικό για να καθαρίζει τα φλέματα, ενώ τον 18ο αιώνα στην Γαλλία το απόσταγμα του Σαμπούκου εκθειαζόταν για την ικανότητά του να λευκαίνει το δέρμα και να σβήνει τις φακίδες. Τα φύλλα δρουν ως εξωτερικό μαλακτικό και επουλωτικό, εσωτερικό καθαρτικό, αποχρεμπτικό, διουρητικό και εφιδρωτικό. Επίσης λιωμένα χρησιμοποιούνται για μωλωπισμούς, διαστρέμματα, τραύματα και χιονίστρες συνήθως σε μορφή μίας ζεστής κομπρέσας. Για κρυολογήματα και πυρετούς ο Σαμπούκος συνδυάζεται με Μέντα, Αχιλλέα ή Ύσσωπο. Για τη γρίπη συνδυάζεται με Αγριμόνιο. Για την καταρροή με τη Χρυσόβεργα.
Η περίοδος άνθησης διαρκεί περίπου για τρεις εβδομάδες, και γίνεται στις πρώτες ζέστες του καλοκαιριού (ανθίζει στο τέλος της άνοιξης) αλλά η διατήρηση των λουλουδιών απαιτεί μεγάλη εμπειρία στους χειρισμούς. 

Θεραπευτικές ιδιότητες και χρήσεις: 
Υπάρχουν διάφορα είδη σαμπούκου. Χρησιμοποιούνται τα άνθη και τα μούρα του για:
- Ανακούφιση από τον πόνο. 
- Καταπολέμηση των μολύνσεων. 
- Θεραπεία του βήχα, του κρυολογήματος, της γρίπης και της ιγμορίτιδας. 
- Δερματικές παθήσεις. Θεραπεία του πυρετού. Αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας. 
- Αγωγή για πρήξιμο (οίδημα) λόγω της διουρητικής του ιδιότητας.

Τα αποξηραμένα φύλλα και τα ψημένα (βρασμένα) μούρα του σαμπούκου, κυρίως του Ευρωπαϊκού είδους, χρησιμοποιούνται σε τσάγια, υγρά αποστάγματα και κάψουλες.
Διάφορες έρευνες προσπάθησαν να τεκμηριώσουν τις θεραπευτικές ιδιότητες του σαμπούκου. Πράγματι οι άνθρωποι για αιώνες χρησιμοποιούν τα άνθη, τα μούρα, τον φλοιό και τα φύλλα του για διάφορες θεραπείες. Τα επιστημονικά δεδομένα που υπάρχουν μέχρι σήμερα για το σαμπούκο μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: 
Παρά το γεγονός ότι μερικές μικρές έρευνες έδειξαν ότι ο σαμπούκος μπορεί να ανακουφίζει από τα συμπτώματα της γρίπης, οι αποδείξεις δεν είναι αρκετά ισχυρές για να τεκμηριώσουν αυτή τη θεραπευτική ιδιότητα των μούρων του σαμπούκου. Στα συμπεράσματα μερικών ερευνών υπήρξαν εισηγήσεις που ανέφεραν ότι ένα προϊόν που περιείχε άνθη σαμπούκου και άλλα βότανα δυνατόν να βοηθά στη θεραπεία των μολύνσεων των ιγμορείων (ιγμορίτιδες) όταν χρησιμοποιείται ταυτόχρονα με αντιβιοτικά. Ωστόσο χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για επιβεβαίωση οπουδήποτε οφέλους. Δεν υπάρχει αξιόπιστη πληροφόρηση για την αποτελεσματικότητα των μούρων και των λουλουδιών του σαμπούκου σε άλλες ενδείξεις.

Για τη χρήση του σαμπούκου, λόγω του ότι μπορεί να παρουσιαστούν παρενέργειες, επιβάλλεται προσοχή: Τα ανώριμα ή αμαγείρευτα μούρα του σαμπούκου είναι τοξικά. Μπορεί να προκαλέσουν ναυτία, εμετούς ή σοβαρή διάρροια. Μόνο τα μούρα χρώματος μπλε ή μαύρου του σαμπούκου είναι εδώδιμα. Επειδή τα άνθη του σαμπούκου πιθανόν να έχουν διουρητικές δράσεις χρειάζεται προσοχή όταν χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα με φάρμακα που αυξάνουν τη διούρηση (διουρητικά).
Οι σκούρες ρώγες του φυτού μπορούν να καταναλωθούν νωπές σε μικρή ποσότητα όταν είναι πλήρως ώριμες, γιατί είναι δηλητηριώδεις όσο είναι άγουρες. Οι καρποί είναι ασφαλείς -αφού μαγειρευτούν- και μπορούν να γίνουν μαρμελάδα, ζελέ, ή σιρόπι. Δένουν πολύ καλά καλά με τα βατόμουρα, τα μήλα και άλλα φρούτα στις γλυκές πίτες, και γίνονται εξαιρετικό γλυκό του κουταλιού. 

Οι καρποί περιέχουν: αμινοξέα – βιοφλαβονοειδή – φλαβονοειδή – καροτενοειδή -ζάχαρη – τανίνες, βιταμίνες Α- Β- C (βιταμίνη C σε μεγάλη ποσότητα) .
Ο φλοιός δρα ως καθαρτικό, εμετικό και διουρητικό. 
Τα φύλλα δρουν ως εξωτερικό μαλακτικό και επουλωτικό, εσωτερικά καθαρτικό, αποχρεμπτικό, και εφιδρωτικό. Χρησιμοποιούνται για μωλωπισμούς, διαστρέμματα, τραύματα και χιονίστρες. Τα φύλλα έχουν έντονη καθαρτική δράση αλλά η γεύση τους δεν είναι ευχάριστη. Τα φύλλα αφού πολτοποιηθούν και αραιωθούν με νερό διώχνουν μακριά τις μύγες, σκοτώνουν τις αφίδες, και άλλα έντομα. Συλλέγονται τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, μόνο με αίθριο καιρό, και αφού ο ήλιος έχει διώξει την πρωινή δροσιά, και αποξηραίνονται. 

Χρησιμοποιούνται τόσο φρέσκα, όσο και αποξηραμένα. *Η χρήση των φύλλων του σαν ρόφημα δεν είναι ιδιαιτέρα διαδεδομένη στη χώρα μας, με εξαίρεση τη Θεσσαλία και εκεί γίνεται σε συνδυασμό με άλλα βότανα. 
Τα άνθη δρουν ως εφιδρωτικό και αντικαταρροικό, είναι πολύ καλά για θεραπεία κρυολογημάτων και γρίπης, πονόλαιμου, πονόδοντου, ξερόβηχα, αμυγδαλών και φαρυγγίτιδας. Είναι κατάλληλα και για κάθε καταρροϊκή φλεγμονή του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, όπως πυρετός εκ χόρτου και ιγμορίτιδα. Εξωτερικά τα λουλούδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως και το χαμομήλι. Τα αποξηραμένα λουλούδια έχουν μαλακτικές ιδιότητες για το δέρμα, ενώ τα φρέσκα αποφεύγονται γιατί είναι ερεθιστικά. Είναι κατάλληλα για την επιπεφυκίτιδα, για δερματικές παθήσεις, για το ξηρό δέρμα και τα εγκαύματα από τον ήλιο. Το εκχύλισμα των ανθέων ( Aqua Sambuci) είναι μαλακτικό, λευκαντικό και αναπλαστικό για το δέρμα, κατάλληλο τόσο για τις πανάδες, όσο και για τα τραύματα και τις ουλές. 

Μπορεί να προστεθεί στο νερό του λουτρού για ένα αναζωογονητικό μπάνιο που θα καταπραΰνει τα ευερέθιστα νεύρα και θα ανακουφίσει από τη φαγούρα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το πλύσιμο των ματιών, σε πληγές ή φλεγμονές, όπως και το χαμομήλι. 
Οι καρποί του Σαμπούκου δρουν ως εφιδρωτικό, διουρητικό και υπακτικό. Έχουν παρόμοιες ιδιότητες με τα άνθη αλλά επιπλέον είναι χρήσιμοι και στους ρευματισμούς. τις νευραλγίες, και τις ορμονικές διαταραχές.Έχουν δράση διουρητική, καθαρτική και υπακτική. Προάγουν την εφίδρωση, καταπολεμούν τη δυσκοιλιότητα,και συμβάλλουν στην αποτοξίνωση του οργανισμού. 

Μαγειρικές χρήσεις: 
Οι καρποί της κουφοξυλιάς είναι πλούσιοι σε βιταμίνες και μέταλλα, και χρησιμοποιούνται σαν τονωτικό σιρόπι για να προλάβουν τις ασθένειες του χειμώνα. Περιέχουν ευεργετικά φλαβονοειδή, και έχουν δυνατή αντιοξειδωτική δράση. Συλλέγονται από τα τέλη του καλοκαιριού, έως τις αρχές του φθινοπώρου. Τρώγονται ψημένοι, και μ’αυτούς παρασκευάζουν γλυκά, και ποτά.
Τα πράσινα, άγουρα μούρα είναι δηλητηριώδη και πρέπει να αποφεύγονται. Ακόμη και τα ώριμα διατηρούν σε μικρότερο βαθμό την τοξικότητά τους και είναι ο λόγος που στις περισσότερες συνταγές συστήνεται το ψήσιμο τους στους 100° C.

Οι ταξιανθίες των φρέσκων λουλουδιών βουτηγμένες σε κουρκούτι και σερβιρισμένες με σιρόπι σφενδάμου και χυμό λεμονιού, είναι ένα νόστιμο σνακ, αλλά και παραδοσιακό γλυκό όπως οι δικοί μας λουκουμάδες σε κάποιες περιοχές. Τα άνθη χρησιμοποιούνται επίσης για την παρασκευή λικέρ, και τον αρωματισμό άλλων αλκοολούχων ποτών. Οι συνταγές για σιρόπια, κρασιά και λικέρ δεν έχασαν ποτέ τη δημοτικότητά τους και η χρήση τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στο Βέλγιο, ένα είδος μπύρας γίνεται από τα μούρα του γέροντα. Οι Βρετανοί συνήθιζαν το σπιτικό κρασί και λικέρ από Σαμπούκο γιατί πίστευαν ότι παρατείνει τη ζωή και για τη θεραπεία του κοινού κρυολογήματος. Οι καρποί χρησιμοποιούνται στην παρασκευή γλυκισμάτων, στον αρωματισμό κέικ, μπισκότων, χυμών και φρούτων. Οι Καυκάσιοι οινοποιούν τον μούστο τους με άνθη Σαμπούκου και αρωματίζουν κάποιες κρέμες, οι Βούλγαροι φτιάχνουν ξύδι Σαμπούκου, και οι Σέρβοι μαρμελάδες. Εδώ σ’εμάς απ’όσο ξέρω, η Σαμπούκα των Ιταλών μας έγινε γνωστή σαν κέρασμα στα ποτάδικα και τα μεζεδοπωλεία τη δεκαετία του 90.

Δείτε ακόμη: Σπιτικό σιρόπι κουφοξυλιάς για το κρυολόγημα!

και μπορεί να αποδειχθεί ευεργετικός και εδώ: Βότανα αντιμετώπισης του έμπολα!


Το είδα: epistrofi-sti-fysi.blogspot.gr